Παραπονεμένα λόγια...

Ο Βενιζέλος φαινόταν τυφλωμένος από την απατηλή λάμψη της Σμύρνης. Τα λαμπρά κτίριά της, την πνευματική της ζωή, το φιλόδοξο και ολοκαίνουργιο πανεπιστήμιό της..

Είχε την ανεδαφική προσδοκία πως η πόλη, ως λιμάνι πλέον του ελληνικού κράτους θα παρέμενε, τάχα, οικονομικός πνεύμονας της Μικράς Ασίας.
Όλ' αυτά τον έκαναν, ίσως, να παραβλέψει αρκετούς άλλους κρίσιμους παράγοντες:
α) Η γεωφυσική διαμόρφωση της δυτικής Μ. Ασίας δεν επέτρεπε τη χάραξη φυσικών συνόρων που θα εξασφάλιζαν αποτελεσματική άμυνα. Μακροπρόθεσμα θα ήταν δυσβάσταχτο ή, καλύτερα, εντελώς ανέφικτο να διατηρηθεί ο έλεγχος της περιοχής πολεμώντας διαρκώς με την Τουρκία.
β) Η Σμύρνη όφειλε την οικονομική της ακμή στο γεγονός ότι αποτελούσε την βασική έξοδο της Μ. Ασίας στο Αιγαίο. Αν μετατρεπόταν σε "ελληνικό λιμάνι" τα δεδομένα θα άλλαζαν. Η εθνικιστική Τουρκία θα διέθετε απέραντη ακτογραμμή και πολλές επιλογές ανάπτυξης άλλων λιμανιών. Η Σμύρνη θα παράκμαζε όπως η Ερμούπολη της Σύρου και, εν μέρει, η Θεσσαλονίκη.
Βέβαια, η εκ των υστέρων κριτική είναι εύκολη. Όμως τώρα, έστω και μετά από 80 χρόνια, μπορούμε να πούμε πως εκείνη την εποχή υπήρχαν κάποιοι εφικτότεροι για την πατρίδα μας στόχοι:
α) Η Δυτική Θράκη, έστω και χωρίς την Κωνσταντινούπολη, μπορούσε να ενσωματωθεί πολιτικά και στρατιωτικά στον εθνικό κορμό.
β) Η Βόρειος Ήπειρος θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης με την Ιταλία, τη στιγμή, μάλιστα, που θα εξέλιπε ο ελληνοϊταλικός ανταγωνισμός στη Μ. Ασία.
γ) Την Κύπρο είχαν ήδη υποσχεθεί οι Άγγλοι στον Κωνσταντίνο (Οκτώβριος 1915) με μοναδικό όρο να ενισχύσει η Ελλάδα τη Σερβία. Οι Άγγλοι σίγουρα δεν θα την αρνιόταν και στο Βενιζέλο το 1919...